بیماری های دل عبارت اند از: قساوت، کوری، رین (زنگار) و ... که برای آن ها عواملی را برشمرده اند:

پیمان شکنی: خدای متعال فرمود: پس به سبب این که پیمانشان را شکستند لعنتشان کردیم و دل هایشان را سخت و حق ناپذیر گردانیدیم.

زیاده گویی: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: به راستی زیاده گویی در غیر یاد خدا دل را سخت می کند.

طولانی دانستن عمر: امیرمؤمنان سلام الله علیه فرمود: زمان را دراز نپندارید[عمرتان را طولانی ندانید] که موجب قساوت دلتان می گردد، چنان که اگر کار بد، دیرپا و دوام یابد مایه قساوت می گردد.

لهو و لعب: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: سه چیز موجب قساوت دل می شود؛ گوش سپردن به لهو، در پی شکار [تفریحی] رفتن و رفت و آمد به دربار سلطان.

زیادی ثروت: امیر مؤمنان فرمود: زیادی ثروت موجب تباهی دین وقساوت دل می شود.

نگاه به بخیل: امیر مؤمنان فرمود: نگاه به بخیل قلب را سخت می کند.

گفت و گوی بی حاصل: از گفت و گوی بی حاصل و دشمنی برحذر باشیدکه آن دو قلب ها را بیمار می کنند.

عشق غیر الهی: امیر مؤمنان فرمود: هر کس به چیزی عشق [زمینی] بورزد چشمش کور و دلش بیمار گردد.

تکرار گناه و همنشینی با ثروت مندان خوشگذران: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: چهار چیز دل را می میراند: گناه روی گناه و زیادی گفت و گو با زنان و درافتادن با احمق بدین گونه که تو بگویی و او بگوید در حالی که به خیر تن ندهد و همنشینی با مردگان. پرسیدند: ای رسول خدا! مردگان کیانند؟ فرمود: هر توانگر خوشگذران.

خلوت با زنان [نامحرم] و همنشینی با گمراهان: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: چهار چیز مایه تباهی دل هاست:خلوت با زنان [نامحرم] و گوش سپردن به آن ها و پذیرفتن رأی آن ها و همنشینی با هر گمراهِ رویگردان از احکام (دستورات) الهی.

زیاد خندیدن: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: از خنده فراوان برحذر باش که دل را می میراند.

                                                                           منبع: مفاتیح الحیاة تألیف آیت الله جوادی آملی